45
Ambargo Sonrası İran Ekonomik ve Ticari Etki Analizi
Gelecek için Olumsuz Noktalar
Yaptırımlar sorunun sadece bir ayağıdır ve gerçekçi olarak olumsuz
etkilerin silinmesi daha fazla zaman alacaktır. İran bankacılık sistemi
batık kredilerle boğuşurken, ekonomik reformların veya uluslararası
yatırımların aksaması durumunda ekonomik belirsizlik sürecektir.
.
Kötümserliğin nedenleri
Bankacılık Sistemindeki Yapısal Zayıflıklar
Bankacılık sistemi nispeten gelişmiş olsa da yapısal zayıflıklar alarm veriyor. Şu anki sıkışmış şirket ve banka
bilançolarıyla bankacılık sektöründe yeniden yapılandırma (sermaye) sürecinin ne şekilde işleyeceği net değil.
İranlıların yaklaşık %92’si bir banka hesabına, %75’i ise banka kartına sahip (2015). Diğer taraftan, bankacılık
sistemi ciddi bir batık kredi sorunuyla karşı karşıya, bu krediler toplamın %12,1’ini oluşturuyor. Yeniden
yapılandırılmış kredileri de dahil edildiğinde batık kredi oranı %30’a kadar çıkıyor.
2014 yılında kredi penetrasyonu Türkiye’nin biraz altında gerçekleşerek, GSYİH’nin %67’si civarında oldu.
Mevduat girişi GSYİH’nin %71’i civarındaydı ve bu giriş sektörü %94’lük bir kredi-mevduat oranıyla destekledi.
İran ve Türkiye’nin nüfusu birbirine yakınsa da, İranlı bankalar Türk bankalardan %40 daha fazla sayıda şubeye
sahipler. Ayrıca, İran’daki en büyük 10 banka sektördeki toplam değerin %30’unu oluşturduğundan, İran bankacılık
sektörü oldukça parçalı bir yapıya sahip.
Siyasi Zorluklar: Yaptırımlar buzdağının görünen kısmı
Yaptırımlar ve önceki hükümetlerin popülist politikaları nedeniyle yabancı sermaye miktarı ve ekonomideki çeşitlilik
zayıf kaldı. 2016 yılının başında Cumhurbaşkanı seçilen Ruhani’nin, reformları ve özelleştirmeleri hızlandırması
beklenirken, hâlâ aşılması gereken bir çok sorun var.
Mevcut düzenin
imtiyazlı azınlığa
sağladığı faydalar
Ekonominin pek çok alanında hakimiyeti hissedilen Devrim Muhafızları, kendi çıkarlarını veya
bölgesel çıkarları gözetmeyi sürdüreceklerdir. Yozlaşmış yapıdan beslenen diğer kesimlerin de
göstereceği güçlü direnç nedeniyle, doğru politikaların hayata geçirilmesi her zaman zorlayıcı
olacaktır.
Yaptırımlar döneminde devlet ihalelerine ve tedavüldeki para arzına özel erişime sahip olan
imtiyazlı sınıf stratejik olarak değerlendirilen alanlarda yabancı yatırımcılara karşı gelecektir.
Yeni yönetimin
tuhaf politikaları
Ruhani hükümeti bazı yanlış adımlar attı: Enflasyonist bir ekonomide, nakit ödemeleri artırmak
yerine yoksullara gıda sepeti dağıtmayı tercih ettiler. Hükümet ayrıca, devlet giderlerinin
azaltılabilmesi amacıyla İran halkından TV reklamları aracılığıyla aylık sosyal güvenlik
ödeneklerine başvurmamalarını talep etti.
Ruhani yönetiminin çabaları popülist politikaları ortadan kaldırmada zayıf kaldı: Ruhani
hükümeti bankaların verebileceği mevduat faizine bazı yeni sınırlamalar getirdi, bu da
enflasyonist ortamda tasarruf sahiplerini zorda bırakarak banka kredilerine aşırı talep
gösterilmesine yol açtı. Ayrıca, sadece hükümet taraftarları finansman kaynaklarına
erişebildiğinden, yeni istihdam yaratma süreci zayıfladı.
Devletin ucuz
enerjiye
bağımlılığı
Onlarca yıldır, ekonomiyi, ucuz enerji ve sübvanse edilen düşük ulaştırma giderleri
şekillendirdi. Petrokimya ve otomotiv sektöründeki şirketler, ucuz ve sübvanse edilmiş
yakıt/enerjiyle desteklenerek yaratılan suni yüksek taleple, ayakta kalabilir durumdalar. Diğer
taraftan, hükümetin enerji fiyatlarını artırarak yurt içi talebi sınırlaması ve mevcut petrol ve
doğal gaz kaynaklarını ihracata yöneltmesi gerekiyor.
Ahmedinejad
yönetiminin
mirası: Finansal
yük
Acı reçeteler orta vadede bir kazanç getirmedi: 2013 yılında enflasyon %45’e ulaştı. Devam
eden pek çok proje (özellikle inşaat sektöründe), tamamlanmak için sermaye bekliyor.
Sübvansiyon reformu (2010) kapsamında gerçekleştirilen ve ortalama bir ailenin gelirlerinin
%15’ine eşit olan nakit ödemeler sürdürülebilir değildi ve devlete ağır bir yük getiriyordu
(2011-2012 GSYİH’sinin %6,4’ü).
2
1
4.2 Beklenen eğilimler
4.
İran Üzerindeki Mevcut Yaptırımlar ve Etkileri
