103
Ambargo Sonrası İran Ekonomik ve Ticari Etki Analizi
Enerji Fiyatları ve Sübvansiyonları
Vergi öncesi enerji sübvansiyonları açısından İran dünyada birinci
sırada. Yoğun sübvansiyon miktarını kesmek için, hükümet sübvansiyon
reformu yaptı ve serbest kalan fonların %50’sini kamu yararına kullandı.
Not:
Vergi öncesi sübvansiyonlar ( firmalar ve haneler tarafından ödenen
fiyat, dağıtım ve tedarik maliyetlerinin altındaysa)
Kaynak: IMF
5.2 Energy
5 Industry Analysis
IMF’ye göre sübvansiyonlar, yüksek bütçe ve vergi yükü
getiriyor. Ayrıca, devlet bütçesini sağlık, eğitim gibi
üretkenlik yaratabilecek alanlara yönlendirmek yerine,
bütçeyi tek noktada eritmiş oluyor.
Ayrıca enerji sübvansiyonları, verimlilik artışı, altyapı ve
yenilenebilir enerji gibi alanlardaki olası yatırımların, ucuz
fiyatlar sebebiyle ertelenmesine yol açıyor. Öte yandan,
sunulan enerji sübvansiyonları, dar gelirlilerin şartlarının
iyileştirilmesi noktasında oldukça etkisiz kalıyor.
İran’daki enerji fiyatları devlet tarafından yoğun bir
biçimde sübvanse ediliyor. IMF’ye göre; İran, sunduğu
77 milyar dolar değerindeki (kişi başı 990 dolar)
sübvansiyonla, vergi öncesi sübvansiyonlar açısından ,
2013 yılında dünyada birinci sıradaydı.
Bu yılda, vergi öncesi sübvansiyonlar GSYİH’nin
neredeyse %21’ini oluşturuyordu. Çevre kirliliği, kazalar,
yol hasarı gibi dolaylı etkiler de dikkate alındığındaysa;
IMF, vergi sonrası sübvansiyonların 118 milyar dolar
olduğunu vurguluyor.
İran, verimsiz enerji tüketimini engellemek ve iç talepteki
büyümeyi azaltmak için, sübvansiyon reformunu 2010
Şubat ayında yürürlüğe koydu. Böylece, enerji sektörüne
akan yüksek tutardaki dolaylı sübvansiyonları önemli
ölçüde hedefledi. Reformun ikinci fazı ise 2014 yılında
devreye sokuldu.
Reforma göre beş yıl içinde, enerji (petrol, doğal gaz, gaz
yağı) artarak, ihracat fiyatlarının %90’ı seviyesine
ulaşacaktı. Reformun bir parçası olarak, hükümet 2014
yılında ek kapasite baskısına karşı koyabilmek için
fiyatları %25 daha artırdı. Reform sonrası serbest kalan
fonların %50’sini ( ilk aşamada nakit ödemelerle, ikinci
aşamada kamu yararına yapılacak sosyal fayda yaratacak
projelerle) halkın kullanımı için yönlendirdi. Fonların
%30’unu ise, artmış olan enerji tarifeleri sebebiyle
şirketlere yardım edebilmek için, geçiş sürecinde sanayi
kullanımına ayırdı.
Renaissance Capital,’e göre, 2015 yılında İran enerji
fiyatları 9 ila 18 dolar/MWs arasında dalgalanmış olsa
bile; ortalama toptan elektrik fiyatı 2015 yılı sonunda 8
dolar/MWs seviyesine indi. Ancak bu fiyatlar Türkiye ve
diğer ülkelerle karşılaştırıldığında, sanayi maliyetlerini
düşürmesi açısından oldukça rekabetçi kalıyor (Rusya: $
17/MWs, AB ortalaması: $ 33.5/MWs, Suudi Arabistan:
$ 32/MWs, Türkiye: $ 85-144/MWs).
Renaissance Capital,’e göre ucuz enerjinin en önemli
etkeni hala, önümüzdeki birkaç yıl içinde sonra
erdirilmesi planlanan sübvansiyon sistemi. Enerji
sektörünün hala devlet güdümünde oluşu da; yatırımın
geri dönüşü ve karlılık üzerinde baskı yaratması
sebebiyle, bir diğer önemli etken.
IMF’ye göre, 2015 yılında, dünyadaki enerji
sübvansiyonlarının, dünya GSYİH’sinin %6.5’i olması
bekleniyor. Bu bağlamda, süvansiyon reformunun ikinci
fazından sonra bile, Iran’ın hala dünyanın en çok enerji
sübvansiyonu sağlayan 6. ülkesi (62 milyar dolar vergi
öncesi) olması bekleniyor.
Vergi sonrası sübvansiyonlardan petrolün %54 , doğal
gazında 35% pay alması bekleniyor.
Kaynak: TAVANIR ve İran Enerji Bakanlığı, İran enerji sektörünün istatistik raporu.
62
76
37
65
43
44
2015E
2013
Rusya
Suudi Arabistan
Iran
Vergi öncesi enerji sübvansiyonları (milyar
dolar)
298
789
304
990
2,180
1,185
Kişi başına düşen sübvansiyon (dolar)
Ortalama elektrik satış fiyatları (İran Riyali/ KWs)
527
419
407
409
209
165
2009 2010
+57.5%
2012
2014
+8.7%
2013
2011
Ortalama elektrik satış fiyatı
Sübvansiyon öncesi ve sonrası ortalama
enerji fiyatları (2014)
Tarife
Sübvansiyon
öncesi fiyat
Sübvansiyon
sonrası fiyat
Konut
1400
439,41
Ticari
1094,8
617,61
Tarım
1096,4
177,86
Sanayi
1004,1
542,59
Ortalama
1131
525,64
