döngüsel ekonomiye geçiş sürecinde belirlenecek ürün bazlı eko-tasarım kurallarının genel çerçevesini oluşturan Sürdürülebilir Ürünler için Eko-Tasarım Tüzüğü (ESPR), 28 Haziran 2024 tarihinde yasalaşmıştır.

Tüzük kapsamında, öncelikli ürün gruplarından başlamak üzere ürün bazlı eko-tasarım mevzuatlarının çıkarılması öngörülmekte olup, Avrupa Komisyonu tarafından ele alınacak öncelikli ürün grupları, eko-tasarım kuralları ve öngörülen mevzuat takvimine dair 2025-2030 Dönemi Çalışma Programı, 16 Nisan 2025 tarihinde kamuoyuyla paylaşılmıştır. Bir örneği ekte yer alan Programa göre;

1. 2030 yılına kadar hazırlanacak ürün bazlı eko-tasarım mevzuatları, AB'nin son dönemde açıkladığı Rekabetçilik Pusulası, Temiz Sanayi Mutabakatı ve Demir ve Metal Eylem Planı kapsamında belirlenen öncelikleri destekleyici nitelikte olacaktır. Programın uygulanmasının, Temiz Sanayi Mutabakatı çerçevesinde duyurulan gönüllü etiketleme sistemiyle tamamlayıcı olacak şekilde karbon muhasebesi yöntemlerinin sadeleştirilmesi ve uyumlaştırılması hedeflerine katkıda bulunacağı belirtilmektedir.

2. Eko-tasarım kuralları; AB pazarına girişte esas alınacak ürün performansı kriterlerini (dayanıklılık, yedek parça bulunabilirliği, asgari geri dönüştürülmüş içerik) ve bilgilendirme kriterlerini (temel ürün özellikleri, karbon/çevresel ayak izi) kapsayacaktır. Ürün bilgileri, Dijital Ürün Pasaportu (DPP) aracılığıyla veya enerji etiketi taşıyan ürünler için Avrupa Enerji Etiketleme Ürün Kaydı (EPREL) üzerinden sunulacaktır.

3. Eko-tasarım gereklilikleri, her ürün grubu için ayrı ayrı veya benzer ürün grupları için yatay şekilde hazırlanacak uygulama mevzuatı (delegated act) ile belirlenecektir. Komisyon, bu gerekliliklerin geliştirilmesi sürecinde KOBİ'ler ve küçük işletmelere, ESPR'nin 22. Maddesi kapsamında özel destek sağlayacaktır.

4. Ürün bazlı eko-tasarım kuralları için öngörülen takvim; demir-çelik için 2026, hazır giyim, lastik ve alüminyum için 2027, mobilya için 2028, döşekler için 2029 olarak belirlenmiştir. Ayrıca yatay mevzuat düzenlemeleri kapsamında tamir edilebilirliğe dair düzenlemeler 2027'de, geri dönüştürülmüş içerik ve elektrikli aletlerin geri dönüştürülebilirliğine dair düzenlemeler ise 2029'da hazırlanacaktır.

5. Ara mamullerden demir-çelik için getirilecek eko-tasarım kurallarının, Temiz Sanayi Mutabakatı kapsamında duyurulan yeşil çelik etiketi ile uyumlu olacağı ifade edilmiştir. Demir-çelik ve alüminyum ürün gruplarında öncelikli olarak yalnızca çevresel içeriğe ilişkin bilgilendirme kurallarının getirilmesinin değerlendirileceği, çıkarılacak eko-tasarım kurallarının ETS ve SKDM gibi mevcut çevresel ve iklim politikalarını tamamlayıcı nitelikte olacağı vurgulanmaktadır.

6. Enerji Etiketlemesi Direktifi'ne tabi ürünlerden çamaşır ve bulaşık makineleri, buzdolapları, cep telefonları ve tabletler dahil toplam 16 ürün grubu, eko-tasarım kuralları belirlenmek üzere ESPR kapsamındaki çalışma programına eklenmiştir.

7. Daha önce önceliklendirilmiş ürünlerden ayakkabılar için Atık Çerçeve Direktifi kapsamında, "genişletilmiş üretici sorumluluğu ücretlerinin eko-modülasyonu" hususunda eko-tasarım gerekliliklerinin potansiyel kullanımına yönelik bir çalışma yürütülecektir.

8. Kimyasallar özelinde, 2025 sonuna kadar petrokimyasallar, polimerler, özel kimyasallar ve plastikler gibi alt segmentlerin dikkate alınacağı ve eko-tasarım kapsamında ürün gruplarının belirleneceği bir çalışma başlatılacaktır.

9. ESPR etiketi ile tüketicilerin bilgilendirilmesi sağlanacak, yeşil aklamanın önüne geçilecek ve ürün bazlı eko-tasarım kuralları, yeşil kamu alımlarına yönelik çıkarılacak uygulama mevzuatında "zorunlu asgari ürün kriterlerinin" belirlenmesinde temel alınacaktır.

10. Halihazırda AB pazarına girişte %10 seviyesindeki mevzuat uyumsuzluğunun, yeni kuralların uygulanmasıyla asgariye indirilmesi hedeflenmekte olup, piyasa gözetim otoritelerine yönelik destek mekanizmalarının güçlendirileceği ve Eko-Tasarım Forumu'nda piyasa gözetim yöntemlerinin etkinliğinin değerlendirileceği belirtilmektedir.

11. Çalışma Programı çerçevesinde getirilecek eko-tasarım kuralları sayesinde, AB pazarında 600 milyar Avro hacme sahip elektronik ürünler ile 500 milyar Avro hacme sahip diğer ürünlerin çevresel etkisinin azaltılması sağlanırken, AB'nin rekabetçiliğinin korunması hedeflenmektedir.